ΑΗ- ΛΥΠΙΟΣ : Η ΚΑΒΑΛΚΙΝΑ ΤΩΝ ΠΑΝΗΓΥΡΙΩΝ

«Εσπέρα του Μαγιού
βολτάρει στο Ψήλωμα
αλύπιος δήθεν».
π.Παναγιώτης Καποδίστριας «Εσπέρα Μαγιού»


Πολύ περίεργος Άγιος, αυτός ο Άη Λύπιος! Πρώτα απ’ όλα δεν είναι ένας αλλά …έξι. Όντως, η Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία μας έχει δύο Αγίους Αλυπίους που γιορτάζουν στις 27 Μαίου και άλλους τρεις, οι οποίοι αναφέρονται ως επίσκοποι, Βυζαντίου, Καισαρείας και Ταγάστης, και έναν τελευταίο, τον επί πενήντα έτη Κιονίτη ή στηλίτη, του οποίου η μνήμη είναι στις 26 Νοεμβρίου. Δεν υπάρχουν δε, βιογραφικά στοιχεία για τους δύο πρώτους, ενώ για τους άλλους τέσσερις βρίσκονται ελάχιστα.
Περισσότερα υπάρχουν για έναν άλλον Αλύπιο, που δεν είναι μεν άγιος της Εκκλησίας, αλλά της …Μουσικής. Πρόκειται για Αρχαίο Αρμονικό Συγγραφέα, κάτι σαν θεωρητικό της Μουσικής. Επονομάζεται Βάκχειος, έζησε τον 3ο ή τον 4ο μΧ. Αιώνα. Μέχρι τις μέρες μας κατάφερε να φτάσει μόνο το έργο του «Μουσική Εισαγωγή», που δημοσιεύτηκε τον 17ο αιώνα, από όπου αντλούνται πολλές πολύτιμες πληροφορίες για ένα θέμα που δεν ξέρουμε πολλά, τη μουσική γραφή των αρχαίων Ελλήνων.
Και υπάρχει και ένας μάλλον γνωστός Αλύπιος, που κατάγεται από την Αντιόχεια, έζησε περίπου την ίδια εποχή με τον μουσικό, υπήρξε επιστήθιος φίλος του Ιουλιανού του Παραβάτη, τοποτηρητής του στη Βρετανία, ποιητής και γεωγράφος, που, όπως κι ο φίλος του ο αυτοκράτορας ήθελε να επαναφέρει στο κράτος τους αρχαίους θεσμούς και την παλαιά θρησκεία, καταργώντας δηλαδή το χριστιανισμό. Μάλιστα ο Ιουλιανός του ανέθεσε την ανοικοδόμηση του ναού του Σολομώντα.
Λέτε οι δύο Αλύπιοι, ο αρχαιολάτρης πασίγνωστος μουσικός και ο επιφανής αρχαιολάτρης ποιητής να γνωρίζονταν μεταξύ τους; Καθόλου απίθανο. Αν δεν συνυπήρξαν στην ζωή, επειδή για τον μουσικό δεν είναι σίγουρο ότι δεν είναι προγενέστερος, λόγω ακριβώς της αρχαιολατρίας τους, ο ένας θα ήξερε την ύπαρξη του άλλου.
Ως γνωστόν ο Ιουλιανός απέτυχε και οι χριστιανοί τον έδιωξαν κακήν κακώς, όπως και τους οπαδούς του. Σίγουρα διώχθηκε και ο φίλος, συνεργάτης και ομοϊδεάτης τους Αλύπιος, κι επίσης ο άλλος Αλύπιος ως θεωρητικός της «ειδωλολατρικής» μουσικής και μουσικός ο ίδιος και μάλιστα με βακχικές δραστηριότητες, όπως μαρτυρεί το όνομά του και όπως επέβαλε η δουλειά του. Αν ο τελευταίος δεν ζούσε, θα διώχθηκαν οι ιδέες του, τα γραπτά του και οι οπαδοί του μουσικοί.
Εννοείται πως όλοι οι οπαδοί του Ιουλιανού, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, των ξέφρενων βακχικών τελετών, του οράματος της κατάλυσης του κυρίαρχου πλέον Χριστιανισμού και της επαναφοράς του δωδεκάθεου, υπέκυψαν μόνο όσον αφορά στο σώμα τους. Και τι έγινε με το πνεύμα τους; Εκεί έκαναν ό,τι κάνουν οι πιστοί σε όλους τους λαούς, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Κρύπτονται και μεταλλάσσουν την πίστη τους, χωρίς να την απαρνούνται. Είναι γνωστό ότι όλες σχεδόν οι θρησκείες του κόσμου έχουν έναν σωτήρα να γεννιέται 25 Δεκεμβρίου και να νικά το θάνατο την ίδια ακριβώς κινητή ημερομηνία που γιορτάζουμε εμείς το Πάσχα. Όπως είναι γνωστό ότι οι λαοί της λατινικής Αμερικής, που αναγκάστηκαν να γίνουν χριστιανοί από τους ισπανούς κατακτητές, είναι σήμερα φανατικοί καθολικοί και συγχρόνως κάνουν όλα τα βουντού και τις τελετές των παγανιστών προγόνων τους. Κάποτε με την πάροδο του χρόνου τα πιο παράταιρα λατρευτικά στοιχεία βρίσκουν τρόπο κι ενσωματώνονται στην κυρίαρχη της εποχής θρησκεία.
Δεν αποκλείεται λοιπόν οι πολλοί Άγιοι Αλύπιοι, έξι έφτασαν μέχρι τις μέρες μας, δεν ξέρουμε πόσοι ήταν πριν από δεκαέξι αιώνες, να επινοήθηκαν ακριβώς για να δημιουργηθούν υπολανθάνοντα ιερά, αρχικά των αρχαιολατρών αντιχριστιανών και στη συνέχεια των αρχαιολατρών χριστιανών.
Γιατί μη μου πείτε πως το πανηγύρι του Αη-Λύπιου στην Ζάκυνθο δεν έχει ουσιαστικές διαφορές από τα υπόλοιπα χριστιανικά πανηγύρια του νησιού; Είναι σχεδόν ένα ξεφάντωμα κυρίως για το λαό, ό,τι ήταν οι Καβαλκίνες στα ζακυνθινά καρναβάλια. Μόνο που το πανηγύρι αυτό είναι μοναδικό. Ιδού πως το περιγράφει στα τέλη του 19ου αιώνα, στο χρονικό του ο Ανδρέας Γαήτας: «Εις την πανήγυριν ταύτην από πρωίας σενέρρεον οι τε πολίται και πλείστοι όσοι χωρικοί, διήρχοντο δε την ημέραν εν χοροίς και άσμασι και εστιάσει και ευθυμία υπό τα δένδρα, εντός των σπαρτών και επί των πέριξ λόφων». Δεν μοιάζει και πολύ αυτό το πανηγύρι, όχι μόνο με τα ζακυνθινά πανηγύρια της χώρας, αλλά και των χωριών του νησιού. Η ομοιότητα όμως της περιγραφής με μια περιγραφή αρχαίας βουκολικής βακχικής γιορτής με τη συνοδεία αυλού προς τιμήν της Αφροδίτης ή της Δήμητρας είναι εντυπωσιακή! Πόσο μάλλον που το κυρίαρχο μουσικό όργανο σε αυτό το πανηγύρι ήταν τα «Νιάκαρα», δηλαδή το κατά Λ.Χ.Ζώη «βυζαντινόν ανάκαρα, είδος αγροτικού αυλού, του οποίου τους ήχους συνοδεύει τύμπανον, ταμπούρλο, αμφότερα καλούμενα “Ταμπουρλονιάκαρο”».
Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε το γεγονός ότι κατά τον Ντ. Κονόμο «είναι άγνωστο ως τώρα πότε πρωτοχτίστηκε εκεί» ο ναός του Αη- Λύπιου, και να σημειώσουμε ότι το όνομα Αλύπιος δεν απαντάται ως βαφτιστικό χριστιανικό όνομα. Επιπλέον ότι υπήρξε πάντοτε ένα μικρό και ταπεινό εκκλησάκι, και ότι, σαν να έπρεπε να υποβαθμισθεί η παρουσία του, κτίστηκαν σχεδόν κολλητά του δύο εκκλησίες, η Αγία Κυριακή και η Αγία Δυνατή, λες και δεν υπήρχε άπλετος χώρος να κτιστούν στην ευρύτερη περιοχή του Καλυτέρου. Επιπλέον ο ναός του ΄Αη-Λύπιου έφτασε σε μας να γιορτάζει, όχι στη μνήμη κάποιου από τους Αγίους Αλυπίους, αλλά σε εκείνη του παρακειμένού του ναού του Αγίου Θωμά. Πράγματι υπήρχε εκεί «ο αρχαίος ναός του Αγίου Θωμά» και η ομώνυμη μονή, όπως καταθέτει ο Ζώης μετά από έρευνα στο προσεισμικό Αρχειοφυλακείο Ζακύνθου. Κι αυτό συνεχίστηκε και αφού το μοναστήρι του Αγίου Θωμά εξέλιπε. Και είναι περίεργο που μετά τόσους αιώνες παράδοσης το πανηγύρι κράτησε το όνομα «του Αη-Λύπιου», παρότι γίνεται στη μνήμη του Αποστόλου Θωμά. Ποιοι ίδρυσαν το μοναστήρι του Αγίου Θωμά κανείς δεν ξέρει, ούτε πώς έγινε και στο μοναστήρι κτίστηκε παρεκκλήσιο του όχι γνωστού Αγίου Αλυπίου, ούτε πώς καθιερώθηκε την Κυριακή του Θωμά να μην εορτάζει ο παρακείμενος ναός του, αλλά το παρεκκλήσιο του Άη-Λύπιου.
Κι αν αναρωτηθούμε τι απέγινε ο αισθησιασμός της αρχαίας βουκολικής γιορτής, θα τον βρούμε κι αυτόν μεταλλαγμένο. Γράφει ο Γαήτας «Κατά την πανήγυριν ταύτην οι έχοντες επιβήτορας ίππους τους έφερον εκεί και τους εξέθετον ίνα τους ίδωσι οι έχοντες φορβάδας και εκλέξωσιν προς τινα εξ αυτών ώφειλον να φέρωσι τη φορβάδα των, ίνα επιτύχωσι καλά πουλάρια».
Όσο για πώς το όνομα άλλαξε από «Αη-Αλύπιος» σε «Αη-Λύπιος» εδώ η απάντηση είναι εύκολη. Έκαναν χασμωδία τα τρία φωνήεντα στη σειρά, τα δύο μάλιστα όμοια, στο γκιούστο αυτί των ζακυνθινών. Έκοψαν λοιπόν το ένα και ηρέμησαν.

Γνωρίζω ότι η έλλειψη ιστορικών στοιχείων τροφοδοτεί την …ιστορική φαντασία. Όπως επίσης θεωρώ το φανταστικό εν πολλοίς ιστορικό αυτό ταξίδι γοητευτικό. Όχι μόνο ως προσπάθεια επανανάγνωσης της τοπικής ιστορίας, αλλά κι ως πρόταση προς τους ιστορικούς, τους επιστήμονες, όχι στους αυτοσχέδιους όπως εγώ, να κοιτάξουν κι αυτήν την πλευρά.
΄Όπως και να ‘χει όμως η ιστορική πραγματικότητα, είναι γεγονός ότι ο Άη-Λύπιος διασώθηκε, πέρα από την τοπική παράδοση, και στην ιστορία της Λογοτεχνίας μέσα από τη «Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονυσίου Σολωμού. Και θυμάμαι, πριν από μερικά χρόνια, σε ένα Διεθνές Συνέδριο που διοργάνωναν στο Έτος Σολωμού το Υπουργείο Πολιτισμού και το Περιοδικό Περίπλους τη λαχτάρα που περίμεναν οι σύνεδροι από όλον τον κόσμο να τους πάμε στον Άη-Λύπιο, να δουν τον τόπο έμπνευσης του ποιητή. Κανείς δεν ξέρει γιατί επέλεξε ο Σολωμός αυτό το ταπεινό εκκλησάκι για να το διασώσει στο σημαντικότερο από τα έργα του. Ίσως επειδή ανήκε στην οικογένεια Λεονταράκη, ο σύγχρονός γόνος της οποίας αποτέλεσε την πηγή της δυστυχίας της ζωής του, αναγκάζοντάς τον να τρέχει τη μάνα του στα δικαστήρια. Ίσως να διαπίστωσε κι αυτός, όπως όλοι μας, τις παράξενες ιστορικές διαστάσεις της μικρής αυτής εκκλησίας.
Στη σημερινή εποχή της «ευημερίας», λοιπόν, φτάσαμε να προβληματιζόμαστε αν πρέπει να σωθεί ή όχι ο Άη- Λύπιος. Λες και θέλει και ρώτημα. Λες και δεν υπάρχουν οι πόροι. Άλλο δεν υπάρχει: Οι άνθρωποι. Οι ζακυνθινοί.
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΒΙΤΣΟΣ